Η ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΣΑΚΕΛΛΑΡΟΠΟΥΛΟΥ ΜΙΛΑ ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΑ ΣΤΑ «ΝΕΑ»

Σπάνια τεκμήρια που συνδέονται με τον Γιώργο Σεφέρη, από την προσεχή Τρίτη θα εκτίθενται μόνιμα στον χώρο όπου έζησε, εργάστηκε, εμπνεύστηκε και δημιούργησε επί πέντε χρόνια ως πρεσβευτής στη βρετανική πρωτεύουσα

ΤΑ ΝΕΑ / ΛΟΝΔΙΝΟ. ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ ΓΙΑΝΝΗΣ ΑΝΔΡΙΤΣΟΠΟΥΛΟΣ

Η Ελισάβετ Β' κατόρθωσε πολλά στα περισσότερα από 70 χρόνια της βασιλείας της: ενέκρινε 4.000 νόμους, έδωσε το όνομά της σε 237 δρόμους, επισκέφθηκε 128 χώρες και αποτέλεσε σημείο αναφοράς στις ζωές των Βρετανών, λειτουργώντας ως συγκολλητική ουσία σε καιρούς ενίοτε ταραχώδεις.

Κατάφερε όμως (εν αγνοία της) και κάτι ακόμη: έθεσε – με τον θάνατό της – τα θεμέλια για τη δημιουργία ενός μουσείου για τον Γιώργο Σεφέρη στο Λονδίνο!

Μοιάζει παράδοξο, αλλά είναι αληθινό. Ηταν 19 Σεπτεμβρίου 2022 όταν η Κατερίνα Σακελλαροπούλου ταξίδεψε στη βρετανική πρωτεύουσα με σκοπό να εκπροσωπήσει τη χώρα μας στην κηδεία της μακροβιότερης μονάρχη του Ηνωμένου Βασιλείου.

Βγαίνοντας από το Αβαείο του Ουέστμινστερ, τον γοτθικού ρυθμού ναό - σύμβολο του 13ου αιώνα, η Πρόεδρος της Δημοκρατίας δεν μπορούσε να φανταστεί ότι εκείνη η επίσκεψη θα γεννούσε μια ιδέα που έμελλε να δώσει «νέα ζωή» στον νομπελίστα ποιητή μας.

Τα «Πρόσωπα» παρουσιάζουν σήμερα σπάνια τεκμήρια που συνδέονται με τον Σεφέρη τα οποία από την προσεχή εβδομάδα θα εκτίθενται μόνιμα στον χώρο όπου έζησε, εργάστηκε, εμπνεύστηκε και δημιούργησε επί πέντε χρόνια.

Επιστολές, διπλωματικά έγγραφα, φωτογραφίες, οπτικοακουστικά ντοκουμέντα, εικαστικά έργα, βιβλία, δημοσιεύματα εφημερίδων και προσωπικά αντικείμενα φιλοδοξούν να αναδείξουν άγνωστες πτυχές της προσωπικότητας, του βίου και του έργου του σπουδαίου μας λογοτέχνη.

Για πρώτη φορά, οι κάτοικοι και οι επισκέπτες του Λονδίνου θα έχουν την ευκαιρία να μυηθούν στο σεφέρειο σύμπαν, μεταφερόμενοι έξι και πλέον δεκαετίες πίσω: να ρίξουν, νοερά, κλεφτές ματιές στον «εξοχότατο πρέσβυ Γεώργιο Σεφεριάδη» (όπως ήταν το πραγματικό του όνομα) την ώρα που συντάσσει ένα υπηρεσιακό σημείωμα, στον βαθυστόχαστο ποιητή Σεφέρη καθώς τελειοποιεί μια στροφή από ένα ποίημά του, και στον ευαίσθητο και γήινο άνθρωπο και άνδρα Γιώργο, ενώ γράφει μια τρυφερή επιστολή στη γυναίκα της ζωής του, τη Μαρώ.

ΤΟ ΓΡΑΦΕΙΟ - ΜΟΥΣΕΙΟ. Ο Σεφέρης υπηρέτησε ως πρεσβευτής της Ελλάδας στο Ηνωμένο Βασίλειο από το 1957 έως το 1962. Από τότε έως σήμερα, το γραφείο του, στο ισόγειο της πρεσβευτικής κατοικίας (που τότε στέγαζε και την πρεσβεία) στον αριθμό 51 της Απερ Μπρουκ Στριτ, διατηρήθηκε ανέπαφο από όλους τους διαδόχους του.

Εως τώρα, όμως, οι μόνοι που είχαν τη δυνατότητα να περιηγηθούν σε αυτό ήταν ορισμένοι από τους επισκέπτες των εκάστοτε πρεσβευτών και από τους καλεσμένους των πρεσβευτικών δεξιώσεων. Πλέον, ήρθε ο καιρός να το ανακαλύψει ένα ευρύτερο κοινό.

Ακριβώς εξήντα χρόνια μετά τη βράβευση του ποιητή με Νομπέλ Λογοτεχνίας, το εδουαρδιανής αρχιτεκτονικής κτίριο στην αριστοκρατική συνοικία Μέιφερ, στην καρδιά του Λονδίνου, ανοίγει τις πόρτες του και «ξανασυστήνει» το γραφείο του Σεφέρη υπό τον νέο μουσειακό του χαρακτήρα.

Τα εγκαίνια θα γίνουν την προσεχή Τρίτη 24 Οκτωβρίου. Στόχος της πρεσβείας είναι η Μόνιμη Εκθεση Σεφέρη – όπως θα ονομάζεται – να ανοίγει για το κοινό δύο φορές τον μήνα, κατόπιν ραντεβού.

Η σύλληψη της ιδέας έγινε πριν από δεκατρείς μήνες από την Πρόεδρο της Δημοκρατίας, όπως εξιστορεί η ίδια στην αποκλειστική δήλωση που παραχώρησε στα «ΝΕΑ».

Σύμφωνα με διπλωματική πηγή, αν η Κατερίνα Σακελλαροπούλου δεν είχε έρθει στο Λονδίνο για την κηδεία της βασίλισσας Ελισάβετ, είναι πολύ πιθανό να μην της δινόταν στο μέλλον η ευκαιρία να επισκεφθεί το γραφείο και, συνεπώς, να εμπνευστεί τη μετεξέλιξή του σε μουσείο.

Μετά τη νεκρώσιμη ακολουθία, η Πρόεδρος πέρασε αρκετή ώρα στην πρεσβευτική κατοικία. Ο τότε πρεσβευτής μας Ιωάννης Ραπτάκης την ξενάγησε στο γραφείο του Σεφέρη, στο οποίο ο ποιητής τερμάτισε τη διπλωματική του σταδιοδρομία, δείχνοντάς της τα λιγοστά αντικείμενα που βρίσκονταν εκεί.

Η πρώτη γυναίκα που εξελέγη στο ύπατο πολιτειακό αξίωμα αισθάνθηκε, όπως εξομολογήθηκε, δέος κατά την περιήγησή της στον χώρο. Προτού φύγει, είπε στον Ραπτάκη ότι το ιστορικό αυτό γραφείο με την έντονα υποβλητική ατμόσφαιρα αξίζει να εμπλουτιστεί με υλικό που σχετίζεται με τον νομπελίστα λογοτέχνη.

Επιστρέφοντας στην Αθήνα, επικοινώνησε με την Αννα Λόντου, θετή κόρη και κληρονόμο του Σεφέρη, η οποία ανταποκρίθηκε θετικά στο προεδρικό αίτημα να δωρίσει ορισμένα αντικείμενά του στην πρεσβεία – κι αυτό, λίγες μόνον εβδομάδες προτού πεθάνει, σε ηλικία 91 ετών, πέρυσι τον Δεκέμβριο.

Με τη συνδρομή του γιατρού και φίλου της Νίκου Παΐσιου, 32 αντικείμενα από τη συλλογή της Λόντου μεταφέρθηκαν, τον περασμένο Φεβρουάριο, στο Λονδίνο. Πρόκειται, μεταξύ άλλων, για σπάνιες εκδόσεις έργων του ποιητή, δύο προσωπογραφίες του, έγγραφα, αλλά και τη διάσημη πίπα του που με δυσκολία αποχωριζόταν.

ΤΡΕΙΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ. Τον Μάιο, η Πρόεδρος της Δημοκρατίας βρέθηκε ξανά στη Γηραιά Αλβιώνα, αυτή τη φορά για να παραστεί στην τελετή στέψης του βασιλιά Κάρολου Γ' και της βασίλισσας Καμίλα, και ξεναγήθηκε από τον νέο πρεσβευτή Γιάννη Τσαούση στο γραφείο του Σεφέρη, το οποίο, πλέον, κοσμούσαν τα δώρα της Λόντου.

Τα εν λόγω τεκμήρια, μαζί με άλλα που προέρχονται από την Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα (Τμήμα Αρχείων, Αρχείο Γιώργου Σεφέρη), το Φωτογραφικό Αρχείο Γιώργου Σεφέρη/Μορφωτικό Ιδρυμα Εθνικής Τραπέζης, την Υπηρεσία Διπλωματικού και Ιστορικού Αρχείου του υπουργείου Εξωτερικών και την ΕΡΤ, θα εκτεθούν για πρώτη φορά μαζί στο πάλαι ποτέ σπίτι του λογοτέχνη.

Η μόνιμη έκθεση - μουσείο θα είναι χωρισμένη σε τρεις ενότητες: o Σεφέρης ως άνθρωπος, ως ποιητής και ως διπλωμάτης – ιδιότητες που διαπλέκονταν αρμονικά, όπως μαρτυρούν δεκάδες δακτυλογραφημένες και χειρόγραφες επιστολές, σημειώματα και φωτογραφίες.

«Με ιδιαίτερη χαρά ανοίγουμε στο κοινό σε λίγες ημέρες τη Μόνιμη Εκθεση "Σεφέρης: ο άνθρωπος, ο ποιητής, ο διπλωμάτης" στο ιστορικό γραφείο του νομπελίστα ποιητή στην πρεσβευτική κατοικία του Λονδίνου. Χάρη στην πρωτοβουλία της Πρόεδρου της Δημοκρατίας κυρίας Κατερίνας Σακελλαροπούλου και σε όλους όσοι συνέβαλαν σε αυτή, ο γεμάτος συμβολισμούς αυτός χώρος αποκτά μουσειακό χαρακτήρα. Φιλοδοξία μας είναι το Γραφείο Σεφέρη να αποτελέσει πηγή έμπνευσης για τις μελλοντικές γενιές», δήλωσε στα «Πρόσωπα» ο πρεσβευτής Γιάννης Τσαούσης.

Οι πολιτικές αναφορές και η ανησυχία για το Κυπριακό – θέμα στο οποίο εντρύφησε – είναι εμφανή τόσο στη διπλωματική όσο και στην ποιητική δράση του Σεφέρη.

Το Φόρεϊν Οφις είχε εκφραστεί δυσμενώς για την τοποθέτηση του 57χρονου διπλωμάτη στο Λονδίνο, εκτιμώντας ότι θα ακολουθούσε σκληρή γραμμή σε ζητήματα όπως της Κύπρου, η οποία ήταν τότε βρετανική αποικία.

«Ο κ. Σεφεριάδης θα είναι μάλλον ενοχλητικός», είχε «διαβλέψει» ο γενικός διευθυντής του βρετανικού υπουργείου Εξωτερικών Φρέντερικ Χόγιερ - Μίλαρ.

Λίγο καιρό αργότερα, διεξήχθησαν οι διαπραγματεύσεις για την ανεξαρτησία της Μεγαλονήσου, που κατέληξαν, τον Φεβρουάριο 1959, στην υπογραφή των Συμφωνιών Ζυρίχης - Λονδίνου με τις οποίες ο Σεφέρης διαφώνησε. «Η διχοτόμησις προετοιμάζεται ως ώριμος καρπός» και το νέο καθεστώς είναι «μεταβατικόν προς τον διαμελισμόν», προειδοποιούσε τον τότε υπουργό Εξωτερικών Ευάγγελο Αβέρωφ.

Το στίγμα που άφησε ο Σεφέρης στο Λονδίνο ήταν τόσο έντονο ώστε, επτά χρόνια μετά τον θάνατό του, τον επικαλέστηκε ένα μέλος της Βουλής των Λόρδων για να προτείνει στο Φόρεϊν Οφις να τοποθετήσει... ποιητές στις βρετανικές πρεσβείες:

«Η τότε ελληνική κυβέρνηση έστειλε τον Γιώργο Σεφέρη στο Λονδίνο. Θα ήταν ίσως καλή ιδέα αν το υπουργείο Εξωτερικών, από κοινού με το Βρετανικό Συμβούλιο, προσέφεραν σε διακεκριμένους βρετανούς ποιητές ίσως όχι την ιδιότητα του πρεσβευτή, αλλά περιόδους αμειβόμενης τοποθέτησης σε ξένες πρεσβείες. Οι ποιητές έχουν σημαντικό κύρος στο εξωτερικό. Είναι, κατά κάποιον τρόπο, εναλλακτικοί πρεσβευτές», είχε πει τον Νοέμβριο 1978 ο λόρδος Γκόρι, μετέπειτα υπουργός στις κυβερνήσεις της Θάτσερ.

Ο ΜΙΚΗΣ ΣΤΗΝ ΠΡΕΣΒΕΙΑ. Η πρεσβεία μας στο Λονδίνο είναι από τις πρώτες που λειτούργησαν μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους. Πρεσβευτές μας εκεί χρημάτισαν, μεταξύ άλλων, ο Σπυρίδων και ο Χαρίλαος Τρικούπης και ο Ιωάννης Γεννάδιος.

Το επιβλητικό κτίριο που στεγάζει την πρεσβευτική κατοικία στην Απερ Μπρουκ Στριτ, το οποίο κάποτε φιλοξενούσε βρετανούς βουλευτές και δικαστικούς, χτίστηκε το 1731 και ανακατασκευάστηκε το 1905. Μέχρι σήμερα διατηρείται η αρχική διαρρύθμισή του.

Αγοράστηκε με χρήματα της Ελενας Σκυλίτση - Στεφάνοβικ, μετέπειτα συζύγου του Ελευθερίου Βενιζέλου, η οποία το δώρισε στο ελληνικό κράτος την εποχή που εκείνος επισκεπτόταν τακτικά τη βρετανική πρωτεύουσα διαπραγματευόμενος τη Συνθήκη των Σεβρών.

Από το 1920 έως το 1975 στέγασε τα γραφεία της ελληνικής πρεσβείας, ενώ εξακολουθεί να αποτελεί την επίσημη κατοικία του εκάστοτε πρεσβευτή μας.

Το φθινόπωρο του 1960, ο Μίκης Θεοδωράκης έπαιξε εκεί για πρώτη φορά, στο πιάνο του σαλονιού, τέσσερα ποιήματα του Σεφέρη που είχε μόλις μελοποιήσει: «Αρνηση», «Επιφάνια, 1937», «Ανθη της πέτρας» και «Μέσα στις θαλασσινές σπηλιές». Μοναδικοί ακροατές του ήταν ο ποιητής και η σύζυγός του, οι οποίοι «ενέκριναν» τις αρτιγέννητες δημιουργίες.

Ενόσω υπηρετούσε ως πρεσβευτής της Ελλάδας στην Αυλή του Αγίου Ιακώβου – όπως είναι ο επίσημος τίτλος των πρεσβευτών που τοποθετούνται στο Λονδίνο – ο Σεφέρης ασχολούνταν παράλληλα με το λογοτεχνικό του έργο.

Και, όποτε του επέτρεπε το βαρύ πρόγραμμά του, περιδιάβαζε στα κατάφυτα πάρκα της συνήθως υγρής βρετανικής πρωτεύουσας. Συνήθως – όχι πάντα, όπως τεκμηριώνεται σε μία από τις επιστολές προς τη σύζυγό του στις 12 Οκτωβρίου 1957:

«Μαρούκι (...), ήταν μια από τις πιο όμορφες μέρες του Λονδίνου· σα να πηγαίναμε πίσω προς το καλοκαίρι· μια χρυσή σκόνη στροβιλιζότανε γύρω στον ήλιο, όπως στις εικόνες του Turner. Βγήκα και περπάτησα καμιά 40ρια λεφτά στο πάρκο».

Ο ΣΕΦΕΡΗΣ ΚΑΙ Ο ΚΑΛΒΟΣ. Περίοπτη θέση στη μόνιμη έκθεση θα έχει μια αναμνηστική μαρμάρινη πλάκα που είναι αφιερωμένη στον Ανδρέα Κάλβο.

Τι δουλειά έχει – θα αναρωτηθούν κάποιοι – ο Σεφέρης με τον ζακυνθινό ποιητή, ο οποίος πέθανε 31 ολόκληρα χρόνια προτού έρθει στη ζωή ο σμυρνιός ομότεχνός του;

Ο νομπελίστας ποιητής, όσο υπηρετούσε στο Λονδίνο, οργάνωσε τη μετακομιδή των οστών του Κάλβου στη Ζάκυνθο, 91 χρόνια μετά τον θάνατο του τελευταίου.

Ο σπουδαίος ρομαντικός και νεοκλασικιστής ποιητής πέθανε το 1869 στο Λάουθ της Ανατολικής Αγγλίας και ετάφη στο κοιμητήριο της Αγίας Μαργαρίτας, στο παρακείμενο χωριό Kέντιγκτον της κομητείας Λίνκολνσιρ.

Τον Μάρτιο 1960, με πρωτοβουλία του Σεφέρη, γίνεται η εκταφή των οστών του. Τον Αύγουστο του ίδιου έτους, ο έλληνας πρεσβευτής κάνει στο Kέντιγκτον τα αποκαλυπτήρια μιας μαρμάρινης πλάκας προς τιμήν του Κάλβου, η οποία σήμερα εκτίθεται στο Μουσείο του Λάουθ.

Από την επόμενη εβδομάδα, ωστόσο, θα κοσμεί – ως εξάμηνο δάνειο – την πρεσβευτική κατοικία στο Λονδίνο, πλαισιωμένη από την υπηρεσιακή αλληλογραφία της εποχής, στην οποία καταγράφονται οι ενέργειες του Σεφέρη για τη μεταφορά των οστών.

Η πλάκα θα τοποθετηθεί στην αίθουσα που βρίσκεται δίπλα στο γραφείο του Σεφέρη, η οποία θα λειτουργεί ως αναγνωστήριο.

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΣΑΚΕΛΛΑΡΟΠΟΥΛΟΥ

«Η μνήμη βαθαίνει την αυτογνωσία μας»

Η Πρόεδρος της Δημοκρατίας περιγράφει αποκλειστικά στα «Πρόσωπα» πώς εμπνεύστηκε το «Μουσείο Σεφέρη»

 

Πάντοτε με σαγήνευε το σπίτι του Γιώργου Σεφέρη στην οδό Αγρας. Η διακριτική του γοητεία απέπνεε το άρωμα μιας διαφορετικής Αθήνας, πιο μικρής και λιτής, πιο κοντά στο ουσιώδες.

Σε μια από τις επισκέψεις μου, ένα ανοιξιάτικο απόγευμα πριν από λίγα χρόνια, είχα την τύχη να γνωρίσω, μέσω του γιατρού και συλλέκτη Νίκου Παΐσιου, την Αννα Λόντου, κόρη της Μαρώς Σεφέρη, που έζησε εκεί και πέθανε πρόσφατα.

Ηταν μια συνάντηση ιδιαίτερα θερμή: με ξενάγησε στους χώρους του σπιτιού, σταματώντας κάθε τόσο μπροστά σε έναν πίνακα, ένα αντικείμενο, ένα βιβλίο, ψηλαφώντας τα τρυφερά, μιλώντας για την προέλευση και την ιστορία τους.

Ενα ζωντανό μουσείο ήταν το σπίτι, όπως μπορούμε να δούμε και στους πίνακες της Λήδας Κοντογιαννοπούλου, που αποτύπωσε με ιδιαίτερη ευαισθησία τα δωμάτια, αποδίδοντας θαυμάσια την ξεχωριστή ατμόσφαιρά τους.

Οταν βρέθηκα στο Λονδίνο, για την κηδεία της βασίλισσας Ελισάβετ, επισκέφθηκα την πρεσβεία μας και το γραφείο όπου ο Γιώργος Σεφέρης ολοκλήρωσε τη διπλωματική του καριέρα. Μόνο ένα βιβλίο εισερχομένων υπήρχε, κι όμως ο χώρος ήταν ιδιαίτερα υποβλητικός.

Τότε ακριβώς σκέφτηκα ότι άξιζε να δημιουργήσουμε εκεί μια μόνιμη έκθεση για τον ποιητή, εμπλουτίζοντας το γραφείο με μερικά προσωπικά του αντικείμενα.

Για μένα η μνήμη, η ανάδειξη των τόπων, το ζωντάνεμα του παρελθόντος και η εγγραφή του στη συνέχεια, πλουτίζουν το παρόν μας και εγγυώνται το μέλλον μας, βαθαίνοντας την αυτογνωσία μας.

Ετσι, με την πρόθυμη μεσολάβηση του Νίκου Παΐσιου και την ευγενική προσφορά της Αννας Λόντου, στείλαμε στην πρεσβεία μας βιβλία, χειρόγραφες επιστολές, φωτογραφίες, τηλεγραφήματα, την πίπα του ποιητή, κάποιους πίνακες.

Η ιδέα μου, την οποία ενστερνίστηκαν ολόθυμα οι πρέσβεις μας Ιωάννης Ραπτάκης και Ιωάννης Τσαούσης, ήταν να είναι επισκέψιμος ο χώρος όπου έζησε και εργάστηκε ο νομπελίστας ποιητής μας, υπηρετώντας την πατρίδα σε δύσκολους και ενδιαφέροντες καιρούς, ως πρόξενος (1931-1934), ως σύμβουλος πρεσβείας (1951-1952) και τέλος ως πρέσβης (1957-1962). Και με μεγάλη χαρά, όταν ξαναβρέθηκα στο Λονδίνο για την ενθρόνιση του Καρόλου, είδα το γραφείο να παίρνει πνοή.

Ενας χώρος στεγνός, υπηρεσιακός, ζωογονήθηκε χάρη στην προσφορά κάποιων ανθρώπων, και ο «διαιρεμένος εαυτός» του Γιώργου Σεφέρη – τα λόγια είναι δικά του – ο διχασμένος ανάμεσα στην ποίηση και τη διπλωματία, αποκαλύπτεται εδώ στη διφυή του μεγαλοσύνη.

Ο «Βρετανός» Σεφέρης στον χρόνο

1924

Επισκέπτεται για πρώτη φορά το Λονδίνο όπου παραμένει για έξι μήνες με σκοπό να τελειοποιήσει τα Αγγλικά του, έχοντας μόλις αποφοιτήσει από τη Νομική Σχολή της Σορβόννης

1931

Υπηρετεί ως υποπρόξενος και, ακολούθως, πρόξενος στο Λονδίνο μέχρι το 1934, λίγα χρόνια πριν από το ξέσπασμα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου

1951

Δεύτερη – διετής – θητεία του Σεφέρη στο Ηνωμένο Βασίλειο, ως σύμβουλος πρεσβείας. Κατοικεί στον αριθμό 7 της Σλόουν Αβενιου, στο Τσέλσι. Ξεκινά, επίσης, συνεργασία με το BBC

1957

Το τρίτο πόστο του στη βρετανική πρωτεύουσα, ως πρεσβευτής πια, θα είναι το τελευταίο στο εξωτερικό. Το 1962 επιστρέφει στην Αθήνα

1960

Αναγορεύεται επίτιμος διδάκτορας του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ

1961

Του απονέμεται στο Λονδίνο το βραβείο Φόιλ

1964

Εναν χρόνο μετά το Νομπέλ Λογοτεχνίας, ακολουθεί η αναγόρευσή του σε επίτιμο διδάκτορα του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης

1969

Στις 28 Μαρτίου, μεταδίδεται από το BBC η ιστορική δήλωσή του εναντίον της χούντας