Το μυστικό της επιτυχίας όταν δουλεύεις με παιδιά είναι να ακολουθείς και να συναισθάνεσαι τον τρόπο που επικοινωνούν, που παίζουν, που αλληλεπιδρούν, μας λέει η Εκπαιδευτική Ψυχολόγος Χάιδω Βογιατζή και κάπως έτσι ξεκινάει η κουβέντα μας. Με τη μεγάλη εμπειρία της στην ψυχολογική αξιολόγηση των παιδιών, εφήβων και νέων με δυσκολίες στους τομείς, ψυχοκοινωνικής και συναισθηματικής ανάπτυξης, μάθησης , επικοινωνίας και συμπεριφοράς, μας δίνει απαντήσεις στα πιο πρακτικά μας ερωτήματα.
Γράφει η Λιλή Πυράκη. Συνέντευξη με την Εκπαιδευτική Ψυχολόγο, Χάιδω Βογιατζή.
Η Χάιδω Βογιατζή έχει πολυετή εμπειρία στον τομέα της Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας παρέχοντας υπηρεσίες ψυχολογικής στήριξης και συμβουλευτικής σε παιδιά, νέους, οικογένειες και σχολεία. Έχει εφαρμόσει και συντονίσει εξατομικευμένα και ομαδικά προγράμματα παρέμβασης μέσα στο σχολικό και οικογενειακό περιβάλλον καθώς και προγράμματα κοινωνικών δεξιοτήτων για παιδιά με κοινωνικές δυσκολίες, άγχος , χαμηλή αυτοεκτίμηση, Δ.Ε.Π.Υ (Διαταραχές ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας) και Αυτισμό. Σε συνεργασία με άλλους επαγγελματίες στο χώρο της ψυχικής υγείας, έχει κάνει διαλέξεις και σεμινάρια σε ομάδες γονέων και εκπαιδευτικών σε Λονδίνο, Αθήνα και Λάρισα.
Μέσα από τη σημερινή μας κουβέντα μαθαίνουμε πότε ένας γονέας πρέπει να συμβουλευτεί έναν εκπαιδευτικό ψυχολόγο, πως η ίδια αξιολογεί το δυναμικό του παιδιού και πως συνεργάζεται με τους γονείς και τα σχολεία.
Η Χάιδω Βογιατζή μοιράζεται μαζί μας κάποιες σημαντικές πτυχές της δουλειάς της επισημαίνοντας ότι για να καταλάβουμε καλύτερα τον ψυχισμό των παιδιών είναι σημαντικό να προσδιορίζουμε και να ‘αγκαλιάζουμε’ τις αδυναμίες τους και να ενισχύουμε τα θετικά στοιχεία της προσωπικότητας τους.
Η Χάιδω Βογιατζή μας λέει ότι ο ρόλος τους εκπαιδευτικού ψυχολόγου είναι πολυδιάστατος και η αξιολόγηση των δυσκολιών του παιδιού είναι μια πολύ-παραγοντική διαδικασία την οποία σήμερα μας επιτρέπει να γνωρίσουμε λίγο καλύτερα.
Πότε ένας γονέας πρέπει να απευθυνθεί σε σένα;
Ο γονέας επικοινωνεί με Εκπαιδευτικό Ψυχολόγο όταν παρατηρεί ότι κάποιες συμπεριφορές του παιδιού δε συνάδουν με την αναπτυξιακή του ηλικία η όταν εκδηλώνει συμπεριφορές που είναι ανησυχητικές τόσο στο οικογενειακό όσο και στο σχολικό περιβάλλον . Η συχνότητα και ο βαθμός δυσκολίας μιας αρνητικής συμπεριφοράς θα μας οδηγήσουν στον εκπαιδευτικό Ψυχολόγο. Για παράδειγμα, εάν οι γονείς παρατηρούν αλλαγές στη συμπεριφορά του παιδιού τους (π.χ. έντονα ξεσπάσματα θυμού) σε καθημερινή βάση στο βαθμό που να μην μπορεί το παιδί να ελέγχει τις αντιδράσεις του και να διαχειρίζεται τα συναισθήματα του και τους γονείς να δυσκολεύονται να το αντιμετωπίσουν, τότε η επίσκεψη στον εκπαιδευτικό ψυχολόγο είναι ουσιαστική όχι μόνο για λόγους αντιμετώπισης του θέματος αλλά και για λόγους πρόληψης. Όσο πιο νωρίς αναγνωρίζουμε και κατανοούμε ποιο είναι το πρόβλημα τόσο το καλύτερο για το παιδί και την οικογένεια.
Άλλα παραδείγματα που μπορεί να οδηγήσουν το γονέα στον εκπαιδευτικό ψυχολόγο είναι όταν ένα παιδί παρουσιάζει αλλαγές στη διάθεση, δυσκολίες στον ύπνο, στην επικοινωνία, στη μάθηση, στην κοινωνικοποίηση, ιδιαιτέρως όταν αυτές οι δυσκολίες επιμένουν στο χρόνο και επιδεινώνονται όσο το παιδί μεγαλώνει. Ο εκπαιδευτικός ψυχολόγος θα παραπέμψει τους γονείς και σε άλλους επαγγελματίες ψυχικής υγείας εάν αυτό κρίνεται απαραίτητο.
Διαμέσου της συμβουλευτικής διαδικασίας οι γονείς έχουν την ευκαιρία να μπούνε στη θέση του παιδιού και να καταλάβουν καλύτερα τις αντιδράσεις και τη συμπεριφορά του. Κάθε παιδί έχει τη δική του ξεχωριστή προσωπικότητα η οποία εξελίσσεται διαμέσου της αλληλεπίδρασης και των ερεθισμάτων που δέχεται από το περιβάλλον.
Οι γονείς έχουν την ευκαιρία να επιβεβαιώσουν αν ο τρόπος που διαχειρίζονται δύσκολες καταστάσεις είναι αποτελεσματικός η όχι. Έχουν την ευκαιρία να σκεφτούν τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει το παιδί τους σφαιρικά χωρίς να νιώθουν ενοχικά απέναντι στους τρόπους διαπαιδαγώγησης που εφαρμόζουν. Σκοπός μου είναι να νιώσουν οι γονείς αυτοπεποίθηση και να κατανοήσουν ότι όσο μεγαλώνει το παιδί οι ανάγκες είναι διαφορετικές. Αυτό που θέλω είναι να πιστέψουν οι ίδιοι στις ικανότητες τους, και να εμπιστεύονται τη κρίση του παιδιού τους δημιουργώντας ευκαιρίες γόνιμης επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης.
Για παράδειγμα, πολλοί γονείς βρίσκουν την μέθοδο emotion coaching ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα. Ήμουν ιδιαιτέρως ευτυχής όταν μου δήλωσαν πόσο τους άρεσε αυτή η προσέγγιση και πόσο τους βοήθησε να δημιουργήσουν μια υγιή σχέση με το παιδί τους. Παρατήρησαν βελτίωση στη συμπεριφορά των παιδιών τους αλλά και βοήθησε τους ίδιους να υιοθετήσουν έναν διαφορετικό τρόπο επικοινωνίας μέσα στην οικογένεια.
Διαμέσου της συμβουλευτικής διαδικασίας οι γονείς κατανοούν καλύτερα την ανάπτυξη και τις δυσκολίες του παιδιού και κοινός μας στόχος είναι να αξιοποιήσουμε τις δυνατότητές και τα ενδιαφέροντα του γιατί βάση αυτών θα χτιστεί το πρόγραμμα παρέμβασης ώστε το παιδί να ανταποκριθεί με αποτελεσματικότητα. Επίσης έχουν την ευκαιρία να μοιραστούν τις ανησυχίες του στη μητρική τους γλώσσα και να μάθουν την κουλτούρα και το εκπαιδευτικό σύστημα της Αγγλίας.
Πως συνεργάζεσαι με τους γονείς;
Αρχικά, οι γονείς επικοινωνούν μαζί μου τηλεφωνικά και συζητάμε εν συντομία τις ανησυχίες που έχουν για το παιδί τους. Κατόπιν τους αποστέλλεται μια φόρμα/αίτηση στην οποία συμπληρώνουν τα στοιχεία του παιδιού και περιγράφουν τις δυσκολίες που έχουν παρατηρήσει, πως τις αντιμετωπίζουν και τι προσδοκούν από τη συνεδρία μας . Επίσης τους αποστέλλεται και μια φόρμα εμπιστευτικότητας να την υπογράψουν για GDPR purposes.
Στην πρώτη μας συνεδρία, συζητώ μαζί τους το αναπτυξιακό ιστορικό του παιδιού, την ποιότητα των σχέσεων και την αλληλεπίδραση μεταξύ των μελών της οικογένειας, διερευνώντας τους παράγοντες που μπορεί να πυροδοτούν δύσκολες συμπεριφορές και εάν αυτές συνυπάρχουν τόσο στο οικογενειακό όσο και στο σχολικό πλαίσιο. Ακολουθώ την προσωποκεντρική προσέγγιση, θετική ψυχολογία και συμβουλευτική εστιάζοντας στον ακριβή προσδιορισμό των δυσκολιών και στην επίλυση των προβλημάτων με πρακτικούς τρόπους.
Ακούω προσεκτικά τις απόψεις των γονέων και αφουγκράζομαι τις δυσκολίες που βιώνουν με ενσυναίσθηση. Αναλύουμε τις δυσκολίες και τις θετικές πλευρές της προσωπικότητας του παιδιού σε όλους τους τομείς ανάπτυξης του. Στόχος μου είναι οι γονείς να έχουν μια ξεκάθαρη εικόνα των δυσκολιών του παιδιού και θέτουμε μαζί στόχους και στρατηγικές αντιμετώπισης του προβλήματος. Πάντα συναποφασίζουμε ποια θα είναι τα επόμενα βήματα εάν για παράδειγμα αξιολογήσω το παιδί σε δικό μου χώρο , στο οικογενειακό αλλά και σχολικό περιβάλλον.
Ακολουθώ τη μέθοδο `οργανώνω-πράττω αναθεωρώ` η οποία είναι αποτελεσματική για την αυτοβελτίωση των γονέων και την ψυχοέκπαιδευσή τους σε θέματα που αφορούν την επικοινωνία και αλληλεπίδραση με το παιδί. Στην δεύτερη συνεδρία μας συζητάμε την πρόοδο του παιδιού και το βαθμό βελτίωσης της συμπεριφοράς του με βάση το πλάνο δράσης που συμφωνήθηκε στη πρώτη συνεδρία.
Σε βάθος χρόνου παρατηρούμε ότι το παιδί παρουσιάζει καλύτερη επικοινωνία με τους γονείς του και η συμπεριφορά του βελτιώνεται σε διάφορα επίπεδα. Οι γονείς νιώθουν πιο ήρεμοι έχοντας μια καλύτερη εικόνα του προβλήματος αφού έχουν μπει στη διαδικασία να σκεφτούν το παιδί πολυδιάστατα δίνοντας βάση στα θετικές πτυχές της προσωπικότητας του. Επίσης μπορεί να συναποφασίσουμε εάν θα ξεκινήσω συνεδρίες με το παιδί θεραπευτικά.
Η αξιολόγηση του παιδιού στο σχολικό περιβάλλον περιλαμβάνει και συμβουλευτική συνεδρία με τον εκπαιδευτικό της τάξης και τη SENCO (Special educational needs coordinator) του σχολείου εάν αυτό έχει συμφωνηθεί και κριθεί απαραίτητο από την πρώτη συνεδρία με τους γονείς. Πριν την επίσκεψή μου στο σχολείο λαμβάνω το ατομικό εκπαιδευτικό πλάνο του παιδιού από το σχολείο καθώς και τα προγράμματα που μπορεί να έχουν εφαρμόσει μέσα στο σχολείο για να υποστηρίξουν το παιδί.
Πως γίνεται η ψυχολογική αξιολόγηση του παιδιού στο σχολικό περιβάλλον;
Επισκέπτομαι το σχολείο , παρατηρώ το παιδί μέσα στη τάξη, στο διάλειμμα και σε άλλες δραστηριότητες. Παρατηρώ τη στάση , συμπεριφορά και αλληλεπίδραση με τους συμμαθητές τους και τον/την εκπαιδευτικό. Παρατηρώ την λεκτική και μη λεκτική συμπεριφορά του παιδιού και την εμπλοκή του σε διάφορες διδακτικές ώρες με επιστημονικά εργαλεία παρατήρησης. Συζητώ με το παιδί τις ανησυχίες του, τα ενδιαφέροντα του, τις δυνατότητες του, τις προσδοκίες του και πως αισθάνεται στο σχολικό περιβάλλον. Τα τεστ και οι μέθοδοι αξιολόγησης που χρησιμοποιώ επιλέγονται με βάση τις πληροφορίες που έχω λάβει από την οικογένεια και το σχολείο. Η αξιολόγησή μου αφορά το εύρος των δυνατοτήτων τους και το επίπεδο δυσκολιών τους σε όλους τους τομείς ( επικοινωνία, γνωστική αντίληψη, μαθησιακό επίπεδο, κοινωνικές δεξιότητες , συναισθηματική ανάπτυξη, αυτονομία). Γίνεται με σταθμισμένα ψυχολογικά τεστ, ερωτηματολόγια και τρόπο δημιουργικό, προσαρμοσμένο στις ανάγκες και το δυναμικό του παιδιού ώστε να αισθανθεί άνετα μαζί μου και να συνεργαστεί με προθυμία. Το μυστικό της επιτυχίας όταν δουλεύεις με παιδιά είναι να ακολουθείς και να συναισθάνεσαι τον τρόπο που επικοινωνούν, που παίζουν, που αλληλεπιδρούν.
Σε μαθησιακό επίπεδο αξιολογώ όχι μόνο τις αντιληπτικές του ικανότητες. Δίνω μεγάλη έμφαση στην αξιολόγηση των εκτελεστικών λειτουργιών μάθησης. Δηλαδή διερευνώ ποιες στρατηγικές χρησιμοποιεί το παιδί για να οργανώνει τη σκέψη του, το βαθμό συγκέντρωσης και προσοχής , την διαδικασία επεξεργασίας και απομνημόνευσης πληροφοριών μέσα στη τάξη. Επιπλέον, η αυτοεκτίμηση του παιδιού σε μαθησιακό επίπεδο επηρεάζει τις γνωστικές του δεξιότητες. Όταν αυτή ενισχύεται μέσα στο σχολείο τόσο καλύτερα θα χρησιμοποιήσει το παιδί το γνωστικό του δυναμικό για να εμπλακεί αποτελεσματικά στη διαδικασία της μάθησης. Κατά συνέπεια η μάθηση είναι και μια συναισθηματική διαδικασία. Είναι σημαντικό το παιδί να νοηματοδοτεί τη μάθηση θετικά ώστε να ενισχύεται η ψυχική του ανθεκτικότητα απέναντι στις μαθησιακές προκλήσεις.
Η ψυχική ανθεκτικότητα είναι ένα πολύ σημαντικό κομμάτι της αξιολόγησής μου. Εξετάζω πως το παιδί διαχειρίζεται δύσκολες καταστάσεις στο σχολείο σε επίπεδο κοινωνικής αλληλεπίδρασης. Για παράδειγμα πως αντιμετωπίζει τις διαφορές που μπορεί να έχει με φίλους και συμμαθητές και πως τις επιλύει. Αξιολογώ πως το παιδί βλέπει τον εαυτό του διαμέσου της αλληλεπίδρασης με τους άλλους και ποια είναι τα θετικά στοιχεία που βλέπουν οι άλλοι σε αυτό. Τα παιδιά στο σχολείο είναι δέκτες πολλών μηνυμάτων τα οποία καθορίζουν την αυτοεικόνα τους και το επίπεδο αυτοεκτίμησης τους. Η πραγματικότητα του σχολείου καθρεφτίζεται μέσα από τη δική τους προσωπική εμπειρία.
Ο τομέας φιλία για το παιδί είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ψυχοκοινωνικής του ανάπτυξης. Το παιδί έχει ανάγκη τους φίλους και την αποδοχή τους. Δουλεύω με παιδιά που παρουσιάζουν άγχος και χαμηλή αυτοεκτίμηση διότι δυσκολεύονται να ξεκινήσουν και να διατηρήσουν φιλίες. Η φιλία είναι αναπτυξιακή και κοινωνική ανάγκη του παιδιού και οφείλουμε να δώσουμε ιδιαίτερη βαρύτητα σε αυτό .
Διοργανώνω προγράμματα κοινωνικών δεξιοτήτων μέσα στο σχολείο σε συνεργασία με τους εκπαιδευτικούς και γονείς. Λόγω της πανδημίας βλέπω το παιδί και διαδικτυακά είτε στο οικογενειακό είτε στο σχολικό περιβάλλον φυσικά πάντα με την έγκριση γονέων και σχολείου.
Είναι σημαντική η συμβουλευτική συνεδρία με τους γονείς και το σχολείο;
Η συνεδρία με τους γονείς και το σχολείο είναι ουσιαστικής σημασίας. Ο ρόλος μου εκτός από συμβουλευτικός είναι και κομβικός διευκολύνοντας την επικοινωνία μεταξύ γονέων και εκπαιδευτικών. Οι γονείς νιώθουν ανακουφισμένοι γιατί έχουν την ευκαιρία να μάθουν πως συμπεριφέρεται και μαθαίνει το παιδί τους στο σχολείο. Εισακούγονται οι απόψεις τους και έχουν την ευκαιρία να ζητήσουν υποστήριξη από το σχολείο για το πως να βοηθήσουν το παιδί στο σπίτι. Από την άλλη, ο/η εκπαιδευτικός μαθαίνει πως συμπεριφέρεται το παιδί στο σπίτι, αναγνωρίζεται και επιβραβεύεται η διδακτική του προσπάθεια να βοηθήσει το παιδί στο σχολείο. Κατά τη διάρκεια αυτής της συνεδρίας, εκτυλίσσεται γόνιμη ανταλλαγή πληροφοριών ώστε να επωφεληθεί το παιδί και στα δυο πλαίσια. Οι δυσκολίες του παιδιού αποσαφηνίζονται με ακρίβεια και συναποφασίζουμε σε ποια σημεία πρέπει να δώσουμε ιδιαίτερη προσοχή για να βοηθήσουμε το παιδί σωστά και οργανωμένα.
Οργανώνουμε και επόμενη συνεδρία με γονείς και εκπαιδευτικούς για να αξιολογήσουμε την εξέλιξη του παιδιού και τα αποτελέσματα των προγραμμάτων παρέμβασης. Απώτερος σκοπός όλων είναι το παιδί να είναι ευτυχισμένο μέσα στο περιβάλλον που μεγαλώνει, μαθαίνει και εκπαιδεύεται ενισχύοντας την ψυχική του ανθεκτικότητα σε μαθησιακό και ψυχοκοινωνικό επίπεδο.
Αφού γίνουν όλα τα παραπάνω φαντάζομαι ότι οι γονείς περιμένουν απο σένα μία αναλυτική αξιολόγηση. Πόσο σημαντική είναι και τι περιλαμβάνει;
Η συγγραφή της ψυχολογικής αξιολόγησης του παιδιού είναι ιδιαίτερα αναλυτική και περιλαμβάνει:
- Σύντομο ιστορικό του παιδιού
- Τις απόψεις , προσδοκίες και ενδιαφέροντα του
- Τις απόψεις και προσδοκίες των γονέων και εκπαιδευτικών
- Τις θετικές πλευρές του παιδιού και τις δυσκολίες του σε όλους τους τομείς ανάπτυξης.
- Προσδιορισμός δυσκολιών με βάση τη συνολική εικόνα αξιολόγησης και τα αποτελέσματα σταθμισμένων ψυχολογικών τεστ.
- Τους στόχους, στρατηγικές και προγράμματα παρέμβασης που θα χρειαστεί μέσα στο σχολείο αλλά και στο σπίτι.
- Συμβουλές για τους γονείς και εκπαιδευτικό προσωπικό
Η καταγραφή των απόψεων του παιδιού είναι για μένα ένα ιδιαίτερα σημαντικό κομμάτι της δουλειάς μου γιατί με βάση τα ενδιαφέροντα, τις δυνατότητες και προσδοκίες του χτίζεται όλο το πρόγραμμα παρέμβασης . Η αξιολογητική αυτή έκθεση παρουσιάζει το ψυχολογικό προφίλ της προσωπικότητας του παιδιού συμβάλλοντας αποφασιστικά στο αν το παιδί θα χρειαστεί επιπλέον βοήθεια από ειδικά καταρτισμένο εκπαιδευτικό προσωπικό στο σχολείο και ειδικά προγράμματα παρέμβασης. Του ανοίγονται οι πόρτες για να λάβει τη σωστή βοήθεια που χρειάζεται ακολουθώντας τις αρχές και τη φιλοσοφία της ισότιμης συνεκπαίδευσης.
Bio: H Χάιδω Βογιατζή είναι Εκπαιδευτική Ψυχολόγος & Παιδοψυχολόγος, εγγεγραμμένη Ψυχολόγος στο HCPC( Συμβούλιο Επαγγελματιών Υγείας και Φροντίδας) και Ορκωτός Ψυχολόγος BPS (British Psychological Society). Κατέχει πιστοποίηση EuroPsy (European certificate in Psychology) της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Συλλόγων των Ψυχολόγων και είναι εγγεγραμμένη στο Ευρωπαϊκό μητρώο Ψυχολόγων.
Η Χάιδω Βογιατζή έχει πολυετή εμπειρία ως Εκπαιδευτική Ψυχολόγος και παρέχει υπηρεσίες ψυχολογικής στήριξης σε παιδιά, νέους, οικογένειες και σχολεία. Είναι κάτοχος δύο μεταπτυχιακών τίτλων, στην Εκπαιδευτική Ψυχολογία (Ινστιτούτο Εκπαίδευσης, Πανεπιστήμιο του Λονδίνου καθώς και στο Πανεπιστήμιο του Σέφιλντ) και έχει αναγνωριστεί ως Πιστοποιημένη Ψυχολόγος από τη Βρετανική Ψυχολογική Εταιρεία και το Υπουργείο Υγείας στην Ελλάδα. Κατέχει επίσης πτυχίο προσχολικής εκπαίδευσης από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και τίτλο QTA (Πιστοποίηση Εκπαιδευτικού) στο Ηνωμένο Βασίλειο.
Έχει πάθος να δουλεύει με παιδιά και έχει σε βάθος γνώση της αναπτυξιακής ψυχολογίας. Εργάστηκε στην Υπηρεσία Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας στην Περιφέρεια του Brent στο Βορειοδυτικό Λονδίνο καθώς και στον ιδιωτικό τομέα στην Ελλάδα. Εργάστηκε στην Υπηρεσία Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας στο Surrey County Council. Σήμερα συνεργάζεται με την υπηρεσία Εκπαιδευτικών Ψυχολόγων του Central Bedfordshire και ιδιωτεύει προσφέροντας ψυχολογικές υπηρεσίες για παιδιά, νέους, οικογένειες και σχολεία. Συνεργάζεται με παιδιά, εφήβους, νέους, οικογένειες και σχολεία στην πρωτοβάθμια, και δευτεροβάθμια εκπαίδευση, ειδικά σχολεία και κολέγια.
